Χριστουγεννιάτικα τής γλώσσας, με πολλές ευχές
Χριστούγεννα
ΕΤΥΜ. μεσν. λέξη, λεξικό σύνθ. από συγχώνευση σε μία λέξη (συναρπαγή) τής φρ. Χριστοῦ γέννα. Η λ. πρωτοαπαντά τον 10ο αι. μ.Χ. σε κείμενο τού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογεννήτου (Ἔκθ. Βασιλ. Τάξεως 1.178: ἰστέον ὅτι τῇ ἑορτῇ τῶν Χριστουγέννων […] ἀλλάσσουσιν οἱ δεσπόται τὰ πορφυρᾶ διβητήσια καὶ τὰς τούτων χλαμύδας).
Χριστός
ETYM. ελνστ. < αρχ. χριστός, ρηματ. επίθ. τού χρίω.
ΣΗΜΑΣ. αρχική σημ. (τού αρχ. χριστός) «αλειμμένος με μύρο ή αλοιφή»∙ ελνστ. σημ. (στην Κ.Δ., μετάφρ. τού όρου Μεσσίας, βλ.λ.) «ο Ιησούς Χριστός (ως χρισμένος από τον Θεό σωτήρας)» (πβ. Ιωάνν. 1,41: εὑρήκαμεν τὸν Μεσσίαν, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Χριστός).
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ
Από πολύ νωρίς η λέξη από προσδιοριστικό επίθ. χρησιμοποιήθηκε ως κύριο όνομα τού Χριστού, συνήθ. σε συνεκφορά με το Ἰησοῦς (πβ. την αρχή τής Κ.Δ., Ματθ. 1.1: Βίβλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ Δαβὶδ υἱοῦ Ἀβραάμ). Στη μετέπειτα πατερική γραμματεία γίνεται συχνά εξειδίκευση τής χρήσης των δύο ονομάτων: το Χριστός αναφέρεται γενικά στον Θεάνθρωπο (το β΄ πρόσωπο τής Αγίας Τριάδας), ενώ με το Ιησούς δίνεται έμφαση στην ανθρώπινη / ιστορική παρουσία Του
Χρίστος ή Χρήστος;
Αρκετά κύρια ονόματα σχηματίστηκαν από επίθετα με αναβιβασμό τού τόνου, π.χ. Λάμπρος < λαμπρός, Σταύρος < σταυρός, Φαίδρα < φαιδρά, και σε αυτά ανήκει το όνομα Χρίστος / Χρήστος. Η συνηθέστερη γραφή είναι Χρήστος (με -η-), η οποία οφείλεται στην άποψη ότι το όνομα προήλθε από το αρχ. επίθετο χρηστός «χρήσιμος – ηθικός, ενάρετος». Μολονότι αυτό είναι μορφολογικά δυνατό, η επίδοση τού ονόματος κατ’ εξοχήν μετά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες δείχνει ότι μάλλον δεν έχει την αφετηρία του στο αρχ. επίθετο χρηστός, αλλά προφανώς στον (Ιησού) Χριστό και συνδέθηκε με το κύρος τού χριστιανισμού. Επομένως, ετυμολογικά συνεπέστερη και ιστορικά ορθότερη θα ήταν η γραφή Χρίστος (με -ι-).