Ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια. Επίλυση προβλήματος ή πυροτέχνημα;

Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (Νέες Εποχές)
29 Ιανουαρίου 2006

Γιατί πρέπει να ιδρυθούν στην Ελλάδα μη κρατικά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια; Για δύο κυρίως λόγους, ακούμε: α) Για να υπάρξει ανταγωνισμός με τα κρατικά πανεπιστήμια, που θα καταλήξει σε μια αναβάθμιση ολόκληρης τής Ανώτατης Παιδείας μας, και β) Για να σταματήσει (ή να περιοριστεί) η φοιτητική μετανάστευση που είναι μαζί οικονομική αιμορραγία και κοινωνική πληγή.

Επειδή, με την πρώτη κυρίως εκτίμηση, η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων εκλαμβάνεται ως πανάκεια που θα οδηγήσει στην αναβάθμιση τής Ανώτατης Εκπαίδευσης και επειδή φαίνεται να δημιουργείται στον πολιτικό μας κόσμο μια αδικαιολόγητη ευφορία που μπορεί στην πράξη να αποδειχθεί απλό πυροτέχνημα, θα σταθούμε σε μερικές καθοριστικές πλευρές τού ζητήματος, ώστε να γίνουν αντιληπτές και από τους μη ειδικούς οι πραγματικές διαστάσεις τού ζητήματος και ο υπεραπλουστευμένος τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται αυτό το σύνθετο, λεπτό και εξαιρετικής σημασίας θέμα.

Εξ αρχής δηλώνουμε ότι και η συνταγματική απαγόρευση θα έπρεπε να αρθεί (αφού τέτοια απαγόρευση δεν νοείται στις προηγμένες χώρες) και ότι, κατ’ αρχήν, οι περισσότεροι πανεπιστημιακοί δεν είμαστε αντίθετοι στην ίδρυση μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων υπό όρους, εφόσον δηλ. δεν υπονομευθεί – με πράξεις ή παραλείψεις – η δημοκρατική κατάκτηση τής δημόσιας δωρεάν Ανώτατης Εκπαίδευσης και δοθεί προτεραιότητα στη λύση χρόνιων προβλημάτων που αντιμετωπίζει.

* Ανταγωνιστικότητα

Ανταγωνισμός των πανεπιστημίων υπάρχει ήδη. Και μεγάλος. Υπάρχει πρώτα-πρώτα έντονος ανταγωνισμός των ίδιων των ελληνικών πανεπιστημίων μεταξύ τους. Επιπλέον, τα ελληνικά πανεπιστήμια ανταγωνίζονται σκληρά τα μεγάλα πανεπιστήμια, ιδίως τής Ευρώπης, στη διεκδίκηση ερευνητικών προγραμμάτων ή στις επιστημονικές μελέτες που υποβάλλονται προς δημοσίευση στα διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Επίσης, συνεργάζονται μαζί τους σε κοινά ερευνητικά προγράμματα, σε προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές κ.λπ. Αντιθέτως, θα περάσουν χρόνια, αν όλα πάνε καλά, για να μπορέσει ένα δημοτικό ή ένα εκκλησιαστικό ή άλλου φορέως πανεπιστήμιο να ανταγωνισθεί λ.χ. τη Νομική Σχολή ή το Φυσικό Τμήμα ή το Μαθηματικό ή το Τμήμα Πληροφορικής ή την Ιατρική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών ή τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ή των Ιωαννίνων ή τής Πάτρας ή τής Κρήτης κ.λπ. Ανταγωνιστικότητα σημαίνει ποιότητα, και ποιότητα στην έρευνα, στη διδασκαλία, στις επιστημονικές δραστηριότητες, στις μεταπτυχιακές σπουδές προϋποθέτουν υψηλό επίπεδο επιλεγμένων φοιτητών, υψηλό επίπεδο πανεπιστημιακών δασκάλων-ερευνητών, γνώση τής Ανώτατης Παιδείας και, τέλος, χρόνο, πάρα πολύ χρόνο. Το επιχείρημα, λοιπόν, τής ανταγωνιστικότητας είναι έωλο έως «αχαμνό»! Ας σκεφτούμε μόνο ότι – τηρουμένων των αναλογιών – τα λίγα καλά, υψηλής ποιότητας, ιδιωτικά σχολεία δεν ανέβασαν ανταγωνιστικά το επίπεδο παιδείας των δημοσίων σχολείων, ούτε τα λίγα εξαίρετα ιδιωτικά νοσοκομεία ανέβασαν ανταγωνιστικά που θα πηγάσει δήθεν ως διά μαγείας από το επίπεδο των δημόσιων νοσοκομείων! Ποιος έχει άραγε συλλάβει αυτή τη φαεινή ιδέα τής ανταγωνιστικότητας που θα πηγάσει δήθεν ως διά μαγείας από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ιδέα που την επαναλαμβάνουν αστόχαστα ως το κύριο επιχείρημα όσοι υποστηρίζουν την ίδρυσή τους;

* Φοιτητική μετανάστευση

Μέγα πρόβλημα. Θα το λύσει, λοιπόν, ένα πανεπιστήμιο – παραπάνω δεν πρόκειται να γίνουν για χρόνια λόγω τού απαγορευτικού κόστους – ή κάποιο Τμήμα ή μια μεμονωμένη Σχολή; Θα απορροφήσει τις χιλιάδες των φοιτητών που μεταναστεύουν στο εξωτερικό για σπουδές; Σε όλες τις ειδικότητες που σπουδάζουν; Κι αυτό θα γίνει ασχέτως τής επίδοσής τους στη Γενική Παιδεία ή στις Εισαγωγικές Εξετάσεις; Αλήθεια, θεσμικά οι μέλλοντες φοιτητές αυτών των Πανεπιστημίων δεν θα επιλέγονται βάσει τού πανελληνίου συστήματος Εισαγωγικών Εξετάσεων; Είναι παιδιά ενός άλλου Θεού; Και επί τής ουσίας: Δεν είναι προτιμότερο, με κατάλληλη υποστήριξη και διευθετήσεις (υποδομές – διδακτικό προσωπικό), να απορροφηθούν, όσα από τα παιδιά αυτά είναι ικανά, από τα ήδη λειτουργούντα 22 δημόσια Πανεπιστήμια;

* Δίδακτρα

Εχουμε, αλήθεια, σκεφθεί και υπολογίσει στην πράξη πόσο κοστίζει η ίδρυση και λειτουργία ενός έστω μικρού πανεπιστημίου; Δισεκατομμύρια (δραχμών)! Αίθουσες διδασκαλίας, διοίκησης, Εργαστήρια, Βιβλιοθήκες, εξοπλισμός, υποστηρικτικοί χώροι. Ποιος δήμαρχος (που δεν μπορεί καν να συντηρήσει κάποια σχολικά κτήρια ή να μαζέψει τα σκουπίδια) θα μπει στην οικονομική περιπέτεια να ιδρύσει και να λειτουργήσει ένα πανεπιστήμιο; Ή ποιος φορέας και με τι συμφέροντα και βλέψεις θα μπει σε μια τέτοια περιπέτεια άδηλου (και πιθανότατα άδοξου) τέλους; Μήπως όλο το κόστος τής λειτουργίας, τής απόσβεσης και τής ανάπτυξης, κόστος τεράστιο αν ληφθούν υπόψιν και τα κονδύλια που θα διατεθούν για στοιχειώδη έστω έρευνα θα μεταφερθεί στους ώμους των φοιτητών; Αλλά τότε θα στοιχίζει πολύ περισσότερα χρήματα σ’ έναν Ελληνα γονέα να σπουδάζει το παιδί του σ’ ένα αμφίβολης ποιότητας ελληνικό ιδιωτικό πανεπιστήμιο απ’ ό,τι αν σπούδαζε σ’ ένα καλό δημόσιο πανεπιστήμιο στο εξωτερικό! Ή μήπως θα παρέμβει το Υπουργείο Εμπορίου – όπως συμβαίνει στην Ιδιωτική Εκπαίδευση – και θα καθορίσει χαμηλό ύψος διδάκτρων, για να ικανοποιήσει τους γονείς, πράγμα που θα οδηγήσει τα ιδιωτικά πανεπιστήμια σε οικονομικό αδιέξοδο, όπως συμβαίνει σήμερα με τα ιδιωτικά σχολεία; Αυτό το τεράστιο κόστος δεν είναι ο λόγος που έχει εμποδίσει μέχρι σήμερα ξένα μεγάλα έγκυρα Πανεπιστήμια (Καίμπριτς, Οξφόρδης, Λονδίνου, Παρισιού, Βερολίνου, Ρώμης κ.λπ.) να ιδρύσουν – μολονότι το επιτρέπει ήδη η ευρωπαϊκή νομοθεσία – παραρτήματα στην Ελλάδα; Και αυτό δεν είναι που έχει οδηγήσει κάποια άλλα μικρότερα να αναζητήσουν συνεργασίες δικαιόχρησης (franchising) με ελληνικές επιχειρήσεις, προκαλώντας το γνωστό τεράστιο θέμα αναγνώρισης των ξένων πτυχίων με σπουδές που έχουν γίνει στην Ελλάδα;

* Θεσμικό καθεστώς

Τα ιδιωτικά σχολεία (δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια) λειτουργούν με το ίδιο ακριβώς θεσμικό καθεστώς που διέπει τη δημόσια εκπαίδευση. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα έχουν άλλο θεσμικό καθεστώς από τα δημόσια; Διότι αν έχουν άλλο, δικό τους καθεστώς, είναι προφανής (και ασυγχώρητη) αδικία για τα δημόσια Πανεπιστήμια που χρόνια τώρα ζητούν θεσμική και οικονομική (υπό έλεγχον) αυτοτέλεια και δεν τους δίδεται. Θα έχουμε δύο μέτρα και δύο σταθμά; Κι ό,τι θεωρούμε καλό και το επιτρέψουμε να γίνεται στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, θα συνεχίσουμε να το απαγορεύουμε στα δημόσια; Κι αν συνταγματικά δεν μπορεί να ισχύει διαφορετικό νομοθετικό καθεστώς για τη δημόσια και την ιδιωτική Ανώτατη Εκπαίδευση, πώς θα αναπτυχθούν για να γίνουν ανταγωνιστικά ή απλώς βιώσιμα και λειτουργικά αυτά τα πανεπιστήμια; Αυτά τα έχουν σκεφθεί και συζητήσει οι αρμόδιοι ή παραπέμπουν σε πρότυπα (Αμερικής) που και δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια έχουν απόλυτη αυτοτέλεια και λειτουργούν υπό όρους οι οποίοι είναι διαφορετικοί (έως ασύλληπτοι) για μάς;

* Διδακτικό προσωπικό

Ενα πανεπιστήμιο (όπως και ένα σχολείο) είναι στην πράξη το διδακτικό του δυναμικό. Ενα πανεπιστήμιο δηλ. θα είναι καλό, μόνο αν έχει υψηλού (ερευνητικού και διδακτικού) επιπέδου πανεπιστημιακούς δασκάλους. Τι θα γίνει με το διδακτικό προσωπικό στα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Στα δημόσια πανεπιστήμια το νομικό καθεστώς προβλέπει σειρά κρίσεων, που συχνά είναι εξαιρετικά αυστηρές, για να φτάσει ένα μέλος Δ.E.Π. στη θέση τού καθηγητή. Θα ισχύσει το ίδιο και στα ιδιωτικά πανεπιστήμια ή θα γίνονται καθηγητές διά «χειροθεσίας», όπως συμβαίνει ήδη σε κάποια «πανεπιστήμια δικαιόχρησης» που συνεργάζονται με πανεπιστήμια τού εξωτερικού; Με άλλα λόγια, το Υπουργείο Παιδείας θα ελέγχει τις εκλογές διδακτικού προσωπικού, όπως το πράττει ήδη με εξαιρετικό (ενίοτε και υπερβάλλοντα) ζήλο, ή θα επιτρέψει στα ιδιωτικά πανεπιστήμια να απολαμβάνουν μια αυτοτέλεια που στερεί από τα δημόσια; Ή, μήπως, θα τα υπαγάγει στο Υπουργείο Εμπορίου, όπως συμβαίνει ήδη με τα «Πανεπιστήμια δικαιόχρησης»;

* Ερευνα

Ο,τι προσδιορίζει ένα πανεπιστήμιο και το ξεχωρίζει από ένα Ιδρυμα Επαγγελματικής Κατάρτισης είναι η έρευνα: Το ότι εξ ορισμού τα μέλη ασχολούνται με την έρευνα, τής οποίας τα αποτελέσματα χρησιμοποιούν και στη διδασκαλία τους. Ενα πανεπιστήμιο δηλ. δεν είναι απλώς κάποιοι χώροι και κάποιοι διδάσκοντες. Καλό θεωρείται πρωτίστως ένα πανεπιστήμιο με βάση τα δημοσιεύματα και την εν γένει έρευνα που διεξάγουν τα μέλη τού διδακτικού του προσωπικού. Τι θα γίνει, λοιπόν, με την έρευνα στα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Είναι ικανοί οι χρηματοδότες ενός ιδιωτικού Πανεπιστημίου, πέρα από το κόστος ίδρυσης και λειτουργίας, να χρηματοδοτήσουν εξίσου και την έρευνα; Ή θα αναγκαστούν οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι να περάσουν όχι απλώς σε συνεργασία αλλά σε δεσμευτική συναλλαγή με τους ιδιωτικούς φορείς, για να εξεύρουν πόρους για την έρευνά τους, με επί κεφαλής έναν πρύτανη-μάνατζερ, που δεν θα έχει καμιά σχέση με την επιστήμη, θα είναι απλώς fund-raiser, δηλ. που θα λειτουργεί ως ευρετής πόρων για το Πανεπιστήμιο από κάθε δυνατή πηγή, ιδίως ιδιωτική. H έρευνα και διδασκαλία με ένα ικανό ερευνητικό-διδακτικό προσωπικό και καλή ποιότητα φοιτητών είναι τα μόνα που εξασφαλίζουν την ποιότητα (και την ανταγωνιστικότητα) σ’ ένα Πανεπιστήμιο. Οι ίδιες προϋποθέσεις απαιτούνται και για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζονται τα πτυχία τους.

* Συμπέρασμα

Στοιχειώδης όρος για την ίδρυση ιδιωτικών (μη κερδοσκοπικών) πανεπιστημίων είναι πρώτα-πρώτα ότι τα δημόσια πανεπιστήμια δεν θα εγκαταλειφθούν στην τύχη τους για να ευημερήσουν κάποια ιδιωτικά. Γιατί ο κορμός τής Ανώτατης Παιδείας σε όλη την Ευρώπη ήταν, είναι και θα είναι τα δημόσια Πανεπιστήμια. Αυτό που «σηκώνει» συζήτηση είναι το «δωρεάν» και «πόσο δωρεάν» μέσα στα άθλια οικονομικά τής Ευρώπης και με μια κρατική νοοτροπία που φαίνεται να αλλάζει και στην Ευρώπη, κάνοντας διαφορετικές επιλογές δαπανών και διαφορετικές ιεραρχήσεις. Από ‘κει και πέρα, για λόγους ίσης μεταχείρισης, ή θα απελευθερωθούν από το ασφυκτικό θεσμικό καθεστώς που περιορίζει την αυτοτέλειά τους και τα δημόσια πανεπιστήμια ή θα υπαχθούν στο ίδιο θεσμικό καθεστώς τα υπό ίδρυσιν ιδιωτικά πανεπιστήμια, για να μπορούν να ανταγωνίζονται τα μεν τα δε επί ίσοις όροις. Αν μιλάμε για μια ποιότητα σπουδών που πρέπει να εξασφαλισθεί και για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, πρέπει να υπάρξουν κανόνες και μηχανισμοί αξιόπιστου ελέγχου. Αλλιώς δεν έχει νόημα η ίδρυσή τους.

Προσωπικά εξακολουθώ να πιστεύω μαζί με τους περισσότερους πανεπιστημιακούς ότι προτεραιότητα και ουσία και σημασία έχει να λυθούν πρώτα και κυρίως τα θέματα τής δημόσιας Ανώτατης Παιδείας: με σωστές (και ώριμες πια) ρυθμίσεις, το ήδη καλό επίπεδο των ελληνικών δημόσιων πανεπιστημίων μπορεί να γίνει τάχιστα καλύτερο. Φτάνει να υπάρξουν τόλμη εκ μέρους τής Πολιτείας και σύνεση εκ μέρους των πανεπιστημιακών. H ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων καθ’ εαυτήν δεν αποτελεί λύση κανενός προβλήματος, δίνει απλώς τη δυνατότητα πρόσθετων επιλογών πλάι σε μια δεσπόζουσα δημόσια εκπαίδευση.

Φοβάμαι – θα το πω ξεκάθαρα – ότι πολύς λόγος γίνεται για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια χωρίς να έχουν μελετηθεί εις βάθος τα προβλήματα που αναφύονται. H ελληνική βιασύνη (και προχειρότητα) έχει λειτουργήσει και σ’ αυτή την περίπτωση. Θα έπρεπε ήδη να έχει προηγηθεί ουσιαστική συζήτηση, πριν αρθεί η συνταγματική απαγόρευση, και να έχουν προσδιορισθεί οι βασικές προϋποθέσεις ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων με δεσμεύσεις των κομμάτων και κυρίως με διασφάλιση τής δημόσιας Ανώτατης Εκπαίδευσης. Αλλιώς οποιαδήποτε συνταγματική ρύθμιση θα προκαλεί υποψίες πυροτεχνήματος μάλλον παρά επίλυσης σοβαρού προβλήματος.

Ακροτελεύτιον: Πλήθος πανεπιστημιακών θα είμαστε περιζήτητοι στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, οψέποτε ιδρυθούν, με αποδοχές ασύγκριτα υψηλότερες από αυτές τού δημόσιου πανεπιστημίου. Αρα τα περί «συντεχνίας» και «κατεστημένου» ας μείνουν στην άκρη. Τόσο μεγάλα θέματα χρειάζονται άλλο επίπεδο συζήτησης και άλλη αίσθηση ευθύνης.