Αριστ(ερ)ολογίες

Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ

15 Μαρτίου 2015

Εν πρώτοις, «ονομάτων επίσκεψις». Οι λέξεις αριστερός και άριστος είναι ομόρριζες. Η πρώτη παρήχθη από τη δεύτερη. Η αρχαία λέξη άριστος ανάγεται σε μια ρίζα αρ- που σήμαινε την «τάξη, τακτοποίηση» (αριθμός) και τη «σύνδεση, σύναψη» (αρ-μός, αρμόζω, άρ-θρο, άρθρωση), η οποία μάλιστα μπορούσε να πάρει διάφορες μορφές και αξία (αρετή, αρμονία, άριστος). Ειδικότερα η λέξη άριστος, έχοντας δηλώσει τον ανώτατο βαθμό χαρακτηρισμού (άριστος πολίτης, άριστη ομιλία, άριστο επίτευγμα), δήλωσε ήδη στην αρχαία ομηρική γλώσσα το αντίθετο τής εύσημης λέξης δεξιός, το αριστερός. Αυτό επιτεύχθηκε με τη χρήση ενός ευφημισμού, τη λέξη άριστος, απ’ όπου το αριστ-ερός. Προϊόν ευφημισμού ήταν και η άλλη (νεότερη τού αριστερός) λέξη, που δήλωσε επίσης τη σημασία «αριστερός», το «ευώνυμος» (ο «με καλό όνομα»!). Κι όλα αυτά για να αποφευχθεί μέσω των ευφημισμών το πέταγμα των οιωνών (πουλιών) από αριστερά, που εθεωρείτο κακός οιωνός, δυσοίωνο, άρα και κακόσημο. Διαφορετική -και μόλις τού 18ου αιώνα- είναι η προέλευση τής χρήσης αριστερός στο πολιτικό λεξιλόγιο. Ο όρος Αριστερά χρησιμοποιήθηκε τα χρόνια τής Γαλλικής Επανάστασης, για να δηλώσει τα ριζοσπαστικά κόμματα που κάθονταν στα αριστερά έδρανα τού Κοινοβουλίου. Άρα η Αριστερά, έστω έμμεσα και συγκυριακά, συνδέεται με την αριστεία.

Ας έλθουμε στο παιδευτικό ζήτημα που ανέκυψε για την έννοια τής αριστείας στην Εκπαίδευση σε σχέση με τα Πρότυπα και τα Πειραματικά Σχολεία. Η θέση μου: η αριστεία πρέπει να υπάρχει σ’ ένα μικρό (από τη φύση του) τμήμα τής Εκπαίδευσης, σ’ έναν μικρό αριθμό σχολείων, στα λεγόμενα «Πρότυπα», να υπάρχει ως κίνητρο παιδευτικής άμιλλας και πρόσβασης σε τέτοια σχολεία παιδιών από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ο αριθμός τέτοιων σχολείων είναι αναπόφευκτα μικρός, γιατί υπάρχουν προϋποθέσεις και περιορισμοί, μόλις περάσουμε από το πεδίο τής ονοματολογίας στο πεδίο τής ουσίας. Θα θίξω μερικά από αυτά, για να κατανοηθούν τα προβλήματα.

Πειραματικά. Η λειτουργία αυτού τού τύπου σχολείων:

α) Προϋποθέτει άμεση συνάρτηση, εποπτεία, παρακολούθηση και ανατροφοδότηση από οικεία Παιδαγωγικά Τμήματα ενός Πανεπιστημίου. Ο πειραματισμός στην εκπαίδευση -γιατί αυτός είναι ο σκοπός  λειτουργίας τους- σε νέες μεθόδους διδασκαλίας, νέα αντικείμενα, σε μορφές αξιολόγησης, σε ό,τι πρωτοποριακό εισάγεται στην Εκπαίδευση πρωτοεφαρμόζεται και αξιολογείται σ’ αυτά τα σχολεία.

β) Προϋποθέτει επιλεγμένους, ειδικά επιμορφωμένους και συνεχώς αξιολογουμένους εκπαιδευτικούς, με ηυξημένα προσόντα, με ηυξημένες υποχρεώσεις και -μην το ξεχνάμε αυτό- με αξιόλογα κίνητρα (χρηματικό επίδομα, αμετάθετο κ.ά.), για να αναλαμβάνουν ένα τέτοιο απαιτητικό έργο. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί  πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή άμεση επαφή και συνεργασία με τους εντεταλμένους πανεπιστημιακούς και με αντίστοιχα όργανα τού Υπουργείου Παιδείας (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο / Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής).

γ) Προϋποθέτει μαθητικό δυναμικό διαφόρων μαθησιακών δυνατοτήτων, που θα αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα τού ευρύτερου μαθητικού κοινού τής χώρας, ώστε να έχουν νόημα και δυνατότητα ευρύτερης εφαρμογής αυτά που θα δοκιμάζονται και θα προκύπτουν από τα Πειραματικά Σχολεία. Έτσι, για ένα Πειραματικό Σχολείο αποκλείεται από τον προορισμό του να προϋπάρχει αριστεία (ελεγχόμενη με εξετάσεις ή με όποιον άλλο τρόπο), διότι τότε παύει να αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα πειραματικών μεθόδων και εκπαιδευτικής μελέτης (εκτός αν προγραμματίζεται και δοκιμάζεται κάποιο ειδικό τμήμα πειραματικής μελέτης με «άριστους» μαθητές). Ένα φραστικό αστόχημα τού έγκριτου πραγματικά καθηγητή τού ΕΜΠ και νυν υπουργού Παιδείας (που χαρακτήρισε την αριστεία ως δυσβάστακτο φορτίο, χρησιμοποιώντας άστοχα την πολύ βιωματικά φορτισμένη και προκλητική λέξη «ρετσινιά») δεν ακυρώνει την εκπαιδευτική αλήθεια ότι η φύση ενός πειραματικού σχολείου εξ ορισμού δεν προϋποθέτει αριστεία αλλά ευρύτερο αντιπροσωπευτικό μαθητικό δείγμα. Προσφέρει απλώς εύκολο στόχο σε όσους λεκτικά ευλόγως προκαλούνται, όταν καλούνται να συνδέσουν ένα σημαντικό αξιολογικό επίτευγμα με έναν τόσο μειωτικό χαρακτηρισμό.

Πρότυπα. Αυτός ο τύπος σχολείου:

α) Προϋποθέτει το δυναμικό των λεγομένων «καλών μαθητών» (όχι «αρίστων»), δηλαδή μαθητές με ηυξημένες μαθησιακές ικανότητες. Αυτές οι ικανότητες είναι που κατ’  ανάγκην πρέπει να διαπιστωθούν μ’ έναν, κατά το δυνατόν, αντικειμενικό και δίκαιο τρόπο, πράγμα που οδηγεί μοιραία σε γραπτές εξετάσεις.

β) Προϋποθέτει ένα αξιοκρατικά επιλεγμένο (πράγμα που έχει γίνει), κατάλληλα επιμορφωμένο και περιοδικά αξιολογούμενο εκπαιδευτικό δυναμικό όλων των βαθμίδων και ειδικοτήτων, πάλι με ισχυρά κίνητρα για να ανταποκριθούν στο πολύ απαιτητικό έργο μιας ιδιαίτερα ποιοτικής διδασκαλίας. Τονίζουμε ότι ένα πρότυπο σχολείο σε καθοριστικό βαθμό εξαρτάται από την ποιότητα, τις δυνατότητες και την αφοσίωση των εκπαιδευτικών, περισσότερο από όποια επιλογή των μαθητών του.

Συμπέρασμα. Ο σάλος που προέκυψε με τα Πειραματικά και τα Πρότυπα σχολεία δείχνει ότι το μεγάλο αυτό θέμα πρέπει να αντιμετωπιστεί όχι αντιπολιτευτικά ή με όποιες σκοπιμότητες, αλλά με γνώση, ρεαλισμό και επιστημονικά κριτήρια από ειδότες και όχι εμπειρικούς παρατηρητές τού σύνθετου αυτού θέματος. Γιατί πολλά άστοχα έχουν ακουστεί στη δημόσια συζήτηση.

Η πρόκληση στην Εκπαίδευση είναι να έχεις τέτοιο εκπαιδευτικό δυναμικό που να δημιουργεί αρίστους με το έργο του, αρίστους που ξεκινούν ως μέσοι μαθητές. Αυτό κάνουν, άλλωστε, και τα λεγόμενα «καλά ιδιωτικά σχολεία». Δεν ξεκινούν με αρίστους αλλά από μέσους μαθητές, επιτυγχάνοντας θαυμαστά αποτελέσματα. Γιατί, στο κάτω-κάτω, άριστοι στην πραγματικότητα δεν είναι όσοι μαθητές με κατάλληλη φροντιστηριακή προετοιμασία (νέα φάμπρικα αυτή) μπορούν να λύσουν καλύτερα από άλλους συμμαθητές τους ένα πρόβλημα ή να απαντήσουν σωστά σε κάποια γραμματική ερώτηση. Με άλλες διαδικασίες (προφορική συνέντευξη, ειδικές δοκιμασίες κ.λπ.) μπορεί να βρεις πράγματι τους υπερέχοντες σε ικανότητα σκέψης και οιονεί αρίστους. Αλλά το κλειδί παραμένουν πάντοτε οι δάσκαλοι τού σχολείου και τα κίνητρα που τους δίδονται για μια ποιότητα εκπαίδευσης και παιδείας. Γιατί σχολείο ίσον δάσκαλος.