Η τελειότητα τής «κυριακής προσευχής»
6 Ιουνίου 2018«Οἱ Ἕλληνες θὰ ἔχουν κάποια λέξη γι΄αὐτό»
6 Ιουνίου 2018«Ἡ χρήση εἶναι ὁ κανόνας τῆς γλώσσας», εἶπαν οἱ Ρωμαῖοι. Πολὺ νωρὶς δηλαδὴ διέγνωσαν οἱ ἀρχαῖοι γραμματικοὶ ὅτι αὐτὸ ποὺ ρυθμίζει τὴ γλώσσα, αὐτὸ ποὺ κανονίζει τί εἶναι σωστὸ καὶ τί λάθος εἶναι ἡ ἴδια ἡ χρήση τῆς γλώσσας.
Μὲ τὸν ὅρο χρήση νοεῖται τὸ τί λένε οἱ ὁμιλητὲς μιᾶς γλώσσας στὴν ἐπικοινωνία τους, ἰδίως τὴν προφορική. Ἀκόμη καὶ τὰ λάθη καὶ οἱ λανθασμένες χρήσεις, στὸν βαθμὸ ποὺ χρησιμοποιοῦνται στὴ γλώσσα, εἶναι ἀποδεκτὰ ὡς ἀναβαπτισμένα στὴν «κολυμβήθρα τῆς ὁμιλίας» τῶν μελῶν μιᾶς κοινωνίας. Γιατὶ τὴ γλώσσα δὲν τὴν καθορίζουν οἱ γραμματικοὶ καὶ οἱ λόγιοι, ἀλλὰ οἱ ἁπλοῖ ὁμιλητὲς ποὺ τὴν χρησιμοποιοῦν καὶ ποὺ ἔχουν τὴ δύναμη καὶ τὸ δικαίωμα νὰ «καταξιώνουν» ἀκόμη καὶ τὰ λάθη! Ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι στὴ γλώσσα κάθε νέα χρήση, κάθε νεολογισμὸς σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδά της (τὸ φωνολογικό, τὸ γραμματικό, τὸ συντακτικό, τὸ σημασιολογικό) ξεκινάει ὡς ἀπόκλιση ἀπὸ τὸν κανόνα, δηλαδὴ ὡς (προσωρινό) λάθος.
Ἄρα τὸν κανόνα τῆς γλώσσας, τὸ τί λέγεται καὶ γράφεται σὲ μιὰ γλώσσα, τὸν καθιερώνει ἡ χρήση. Ὁ γραμματικὸς ὀφείλει νὰ περιγράφει αὐτὴ τὴ χρήση, νὰ τὴν καταγράφει, νὰ τὴν κωδικοποιεῖ καὶ νὰ τὴν συστηματοποιεῖ. Ὄχι νὰ τὴν ρυθμίζει. Οἱ μόνοι ποὺ μποροῦν νὰ ἐπηρεάσουν καὶ νὰ κατευθύνουν τὴ χρήση προσφέροντας «πρότυπα» χρήσης τῆς γλώσσας εἶναι οἱ μεγάλοι συγγραφεῖς καὶ οἱ ἐμπνευσμένοι λόγιοι. Κι αὐτοὶ μὲ τὸ παράδειγμά τους, ἐφόσον υἱοθετηθεῖ ἀπὸ τοὺς πολλούς.
Βεβαίως, ἡ χρήση –ὑπὸ κανονικὲς συνθῆκες– δὲν εἶναι αὐθαίρετη οὔτε ἀσύδοτη. Ἡ μεγάλη καὶ παρατεταμένη συχνότητα χρήσεως ὁρισμένων «λαθῶν» δὲν εἶναι παρὰ ἔνδειξη μιᾶς μεταβολῆς ποὺ ἐγκυμονεῖται στὸ σύστημα τῆς γλώσσας ἀπὸ κάποια ἐσωτερικὴ ἀνάγκη τοῦ συστήματος (γιὰ συμμετρία, οἰκονομία, σαφέστερη δήλωση, πλήρωση ἐκφραστικοῦ κενοῦ κ.λπ.). Τίποτε δὲν εἶναι τυχαῖο στὴ γλώσσα. Τὸ ζήτημα εἶναι ἂν τὸ γνωρίζουμε, συχνὰ κι ἂν εἴμαστε πρόθυμοι νὰ τὸ ἀποδεχθοῦμε.
(Από το βιβλίο τού Γ. Μπαμπινιώτη «Διαλογισμοὶ γιὰ τὴ γλῶσσα καὶ τὴ γλῶσσα μας», σελ. 72 κ.ἑξ.)
