Ο κόσμος μας είναι τα κείμενά μας

Συχνά μιλάμε για το κείμενο, τη δομή του, τη λειτουργία του, το ύφος του, τη γλώσσα του κ.ο.κ. Ωστόσο, η αναφορά στο κείμενο προϋποθέτει και αποτελεί μεγάλη αφαίρεση. Διότι αυτά που υπάρχουν στην πραγματικότητα είναι τα ΚΕΙΜΕΝΑ, το πλήθος των ειδών κειμένου ανάλογα με τον σκοπό επικοινωνίας τού ομιλητή ή, αλλιώς, τού δημιουργού τού κειμένου. Για να γίνει αντιληπτή η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα κείμενα, αξίζει να θυμηθούμε πόσο διαφέρει ένα ποίημα από ένα κεφάλαιο ενός ειδικού επιστημονικού έργου χημείας! Ή ένα διαφημιστικό κείμενο από ένα κριτικό δοκίμιο ή μια μαθητική έκθεση.

Το μεγάλο πλήθος των επικοινωνιακών αναγκών τού ανθρώπου δημιουργεί και αντίστοιχα μεγάλο πλήθος κειμένων, τα οποία κατηγοριοποιούνται στους λεγόμενους «ΤΥΠΟΥΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ» (text types) ή στα διάφορα ΕΙΔΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: λογοτεχνικό – μη λογοτεχνικό, ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα, θέατρο, επιστήμη, κοινωνικές επιστήμες, θετικές επιστήμες, πληροφοριακά κείμενα, στοχαστικά ή ιδεολογικά κείμενα κ.ά.

Παρά ταύτα, μπορεί κανείς να μιλά –και μιλάμε πράγματι– για κείμενο. Στην περίπτωση αυτήν, ιδίως οι γλωσσολόγοι αναφέρονται γενικά (και αφαιρετικά) στο κείμενο, ενδιαφερόμενοι για τα γενικά χαρακτηριστικά, τη δομή, τα μέρη, τους σκοπούς κ.λπ. τού κειμένου, για ό,τι ονομάζουμε ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ τής γλώσσας. Αντίθετα προς αυτό που πιστεύεται γενικότερα και το ακούμε να λέγεται συχνά, αντίθετα προς τη «θεοποίηση» τής λέξης, αυτό που ουσιαστικά και στην πράξη είναι παντοδύναμο στο καίριο επίπεδο τής επικοινωνίας είναι το κείμενο. Δεν είναι δηλαδή η ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ (η λέξη), αλλά η μακροδομή (το κείμενο). Αλλά πάλι πρέπει να θυμόμαστε ότι όσο η λέξη είναι προϊόν αφαίρεσης από το κείμενο, τόσο και το ίδιο το κείμενο είναι προϊόν αφαίρεσης από τα κείμενα, που είναι η μόνη γλωσσική πραγματικότητα, αφού δεν υπάρχει κείμενο in abstracto παρά μόνο κείμενα, ανάλογα με την περίπτωση και το είδος τής επικοινωνίας.

Τελικά, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η γλώσσα μας στο σύνολό της και ως επικοινωνία είναι τα κείμενά μας και, το κυριότερο, ότι ο κόσμος μας είναι τα κείμενά μας, γραπτά και προφορικά.