Φερντινάν ντε Σωσσύρ: Ο ιδρυτής τής σύγχρονης γλωσσολογίας

Περίεργο πράγμα η επιστήμη. Φτάνει ένας μεγαλοφυής επιστήμονας για να αλλάξει τον ρου της. Μία προσωπικότητα χαρισματική αρκεί για να μεταβάλει μια ολόκληρη επιστήμη. Αυτό ακριβώς συνέβη με τον Σωσσύρ και την επιστήμη τής γλωσσολογίας στις αρχές τού 20ου αιώνα.

Ο προικισμένος Ελβετός γλωσσολόγος Φερντινάν ντε Σωσσύρ (Ferdinand de Saussure, 1857-1913), που σπούδασε στη Γερμανία και σταδιοδρόμησε στη Γαλλία, στο Παρίσι, για να καταλήξει τελικά στην πατρίδα του, την Ελβετία, στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, ήταν αυτός που δημιούργησε τον ευρωπαϊκό δομισμό (στρουκτουραλισμό) στρέφοντας την ανάλυση της γλώσσας από το «γίγνεσθαι» της ιστορίας στο «είναι» της γλώσσας, θεωρούμενο κάθε φορά και για κάθε γλώσσα μέσα σε συγκεκριμένο χρόνο. Ο Σωσσύρ έστρεψε τη γλωσσική ανάλυση από τη διαχρονία στη συγχρονία, εισάγοντας με αυτόν τον τρόπο ως βασικό κριτήριο τον χρόνο. Από τότε άρχισε η γλωσσική επιστήμη να σπουδάζει, όχι τη μεταβολή τής γλώσσας μέσα στον χρόνο, αλλά την κατάσταση που εμφανίζει σε συγκεκριμένο χρόνο, παρελθόντα η σημερινό.
Η μεγάλη όμως «ανακάλυψη» του Σωσσύρ υπήρξε η ίδια η φύση τής γλώσσας, η ουσία τής γλώσσας. Δίδαξε, λοιπόν, με έμφαση ότι τίποτε στη γλώσσα δεν υπάρχει από μόνο του, ανεξάρτητο και ασύνδετο και μεμονωμένο. Τα πάντα στη γλώσσα υπάρχουν και νοούνται σε σχέση με άλλα συναφή στοιχεία, υπάρχουν μέσα σε σύνολο στοιχείων, μέσα σε σύστημα. Τα πάντα νοούνται εν συστήματι. Όπου ο όρος σύστημα (système) σημαίνει ό,τι διαφορετικά χαρακτηρίστηκε και αποκλήθηκε δομή (structure). Έτσι, ο Σωσσύρ υπήρξε ο ιδρυτής τού δομισμού (στρουκτουραλισμού), αν και ο ίδιος ουδέποτε χρησιμοποίησε τον όρο δομή, παραμένοντας στον όρο σύστημα.
Ο ίδιος μεγαλοφυής πραγματικά γλωσσολόγος έκανε και μια άλλη θεμελιώδη τομή, χωρίς την οποία επικρατεί ανεπίτρεπτη σύγχυση στη θεώρηση της γλώσσας. Διέκρινε τη γλώσσα (langage) σε λόγο (langue) και ομιλία (parole): στον λόγο που είναι το σύστημα, ο μηχανισμός τής γλώσσας, και στην ομιλία που είναι το προϊόν παραγωγής τού λόγου, η εφαρμογή τού λόγου. Ο λόγος, δίδαξε ο Σωσσύρ, είναι η γνώση που έχουμε ως ομιλητές μιας γλώσσας (λεξιλόγιο, γραμματικές δομές, συντακτικές λειτουργίες, συνδυαστικοί κανόνες), το σύστημα που έχουμε εσωτερικεύσει και το οποίο ενερ-γοποιούμε για να επικοινωνήσουμε. Η ομιλία είναι η πραγματική και πρακτική μορφή επικοινωνίας, που προκύπτει από τον μηχανισμό τού λόγου, από την εφαρμογή των δυνατοτήτων που παρέχει το σύστημα της γλώσσας, η γνώση που έχουμε της γλώσσας.
Τελικά, ο μεγάλος Ελβετός γλωσσολόγος μάς έδωσε τα κλειδιά που χρειάζονται για να ξεκλειδώσουμε και να κατανοήσουμε τον θησαυρό που διαθέτει κάθε άνθρωπος, τη γλώσσα.