Γλωσσικές Επιλογές: τίποτε δεν είναι τυχαίο στη γλώσσα!

Η ελευθερία στη σειρά των λέξεων (λόγω των διαφοροποιημένων καταλήξεων στην κλίση των ονομάτων) που δημιουργεί πολλαπλές δυνατότητες “προοπτικής” στα λεγόμενα μιας πρότασης είναι, ελπίζω, φανερή στο ακόλουθο απόσπασμα από τη Γραμματική μου. Η αλλαγή “προοπτικής” στα λεγόμενά μας είναι επίσης φανερή στις επιλογές που προσφέρει η γλώσσα με την ενεργητική και παθητική σύνταξη (“ρηματικές φράσεις”) και με τη χρήση ονοματικής φράσης.

 Λειτουργική προοπτική τής πρότασης

Στη γλωσσική ικανότητα σε σχέση με την παραγωγή και πρόσληψη γραμματικών προτάσεων περιλαμβάνεται και η παραγωγή και πρόσληψη ευρύτερων γλωσσικών ενοτήτων (κειμένων), καθώς και η «λειτουργική προοπτική» τής πρότασης, δηλ. η διάρθρωσή της με στόχο συγκεκριμένο επικοινωνιακό αποτέλεσμα. Στη δημιουργική ικανότητα τού ομιλητή ανήκει η δυνατότητα να δομεί έτσι την πρόταση, ώστε να επιτυγχάνεται η εστίαση των λεγομένων σε διάφορους όρους τής πρότασης είτε με αξιοποίηση τής σειράς των λέξεων (δεδομένου ότι στα Ελληνικά, λόγω τής κλιτικής διαφοροποίησης ονομαστικής-αιτιατικής, δεν είναι δεσμευτική η σειρά υποκείμενο-αντικείμενο) είτε με την επιλογή διαφορετικών γραμματικοσυντακτικών δομών (παθητικής σύνταξης αντί τής ενεργητικής, ονοματικής φράσης αντί τής ρηματικής κ.λπ.):

 Ο κυνηγός σκότωσε τον λαγό [Υ – Ρ – Α· Υ(ποκείμενο), Ρ(ήμα), Α(ντικείμενο)]

Ο κυνηγός τον λαγό σκότωσε [Υ – Α – Ρ]

Τον λαγό σκότωσε ο κυνηγός [Α – Ρ – Υ]

Τον λαγό ο κυνηγός σκότωσε [Α – Υ – Ρ]

Σκότωσε ο κυνηγός τον λαγό [Ρ – Υ – Α]

Σκότωσε τον λαγό ο κυνηγός [Ρ – Α – Υ]

 Όπως είναι φανερό, η διαφορετική κάθε φορά σειρά των όρων στην πρόταση αλλάζει και την προοπτική των λεγομένων, διότι μεταφέρει την εστίαση σε διαφορετικές δομές, άρα και διαφορετική θεώρηση τής σημασίας τής πρότασης, τής οποίας όμως το νόημα, η βασική σημασιολογική πληροφορία, δεν αλλάζει. Παραδείγματα:

 (1) Ο παππούς μου φύτεψε την ελιά. Το ξέρουν όλοι στο σπίτι.

(2) Η ελιά φυτεύτηκε από τον παππού. Το ξέρουν όλοι στο σπίτι.

(3) Το φύτεμα τής ελιάς από τον παππού το ξέρουν όλοι στο σπίτι.

 Η επιλογή τής ενεργητικής σύνταξης (1) γίνεται για να προβληθεί στον λόγο το υποκείμενο τού ρήματος, ο «δράστης» τής ενέργειας (ο παππούς), ενώ η επιλογή τής παθητικής σύνταξης (2) αποσκοπεί στο να προβληθεί το αντικείμενο τού ρήματος, ο «αποδέκτης» τής ενέργειας (η ελιά). Έναντι των δύο παραδειγμάτων που συνιστούν «ρηματικές φράσεις» (ενεργητική και παθητική), η «ονοματική φράση» (το φύτεμα τής ελιάς) στο παράδειγμα (3) αποτελεί διαφορετική επιλογή, με την οποία εμφανίζεται η πληροφορία περιγραφικά ως διαπίστωση (τα ουσιαστικά δεν δηλώνουν χρόνο, ποιόν ενεργείας, πρόσωπο) χωρίς άμεσο ή έμμεσο υφολογικό σχολιασμό. Και στα τρία παραδείγματα, επομένως, διαφέρει η εστίαση, η προοπτική θεώρησης τής πληροφορίας, και όχι το περιεχόμενο τής ίδιας τής πληροφορίας.

Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για Όλους (Α΄ έκδοση) Αθήνα, ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ, 2017