Το κερασάκι στην τούρτα. Το Βήμα: Νέες Εποχές, 19 Ιουλίου 1998 (για Δ. Μαρωνίτη)
Το Λεξικό μου ξάφνιασε ευχάριστα ένα ασυνήθιστα μεγάλο μέρος του ελληνικού αναγνωστικού κοινού που είδε σ' αυτό ένα σύγχρονο, πρωτόγνωρο σε μορφή και περιεχόμενο λεξικό, πλούσιο και χρήσιμο σε γλωσσικές πληροφορίες, ένα έργο που διαβάζεται, που λύνει απορίες και που τολμάει, επιτέλους, να δώσει τη ζωντανή ελληνική γλώσσα στις πραγματικές διαστάσεις της, ξεπερνώντας αδικαιολόγητους κοινωνικούς «καθωσπρεπισμούς» και υποκριτικά «ταμπού». Αποτέλεσμα: από την επομένη της κυκλοφορίας του το Λεξικό βρέθηκε σε πρωτοφανή για την Ελλάδα κυκλοφοριακά ύψη. Αρχισε να γίνεται ανάρπαστο, να συζητείται και να αποτελεί ένα πνευματικό και επιστημονικό γεγονός που χαιρετίστηκε ευρύτερα. Κι όλα αυτά προτού ξεσπάσει η οργανωμένη επίθεση εναντίον του.
Αυτό ήταν επόμενο να γεννήσει αντιδράσεις αφενός μεν από πρόσωπα που δεν φάνηκαν ούτε θα φανούν ποτέ στο προσκήνιο, αφετέρου δε από μερικούς γνωστούς-άγνωστους που ο φθόνος, σε σχέση με τη δική τους αδυναμία να επιδείξουν ανάλογο επιστημονικό έργο, τους έστρεψε προσωπικά εναντίον μου. Πρόσωπα σκοτεινά οργάνωσαν υπογείως την καταδίωξη του Λεξικού, υποκινώντας τεχνηέντως (με τηλεφωνήματα «αγανακτισμένων πολιτών», με φωτοτυπίες που εστάλησαν σε οπαδούς ομάδων και σε διάφορες οργανώσεις και σωματεία, με πονηρά δημοσιεύματα κ.λπ.) την «οργή» κατά του Λεξικού μου, το οποίο έθιγε δήθεν «την εθνική ταυτότητα» της Μακεδονίας, των Ποντίων, της Κύπρου, ακόμη και την τιμή των ασκουμένων δικηγόρων (!) κ.λπ., που όλοι τους κινδύνευαν από μένα και το Λεξικό μου!... Οι υποκινητές δεν μπόρεσαν, ωστόσο, όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, να ελέγξουν πλήρως τις αντιδράσεις των υποκινηθέντων και κυρίως των άλλων που προστέθηκαν σ' αυτούς καθ' οδόν, οι οποίοι και προχώρησαν στο μοιραίο λάθος: να εμπλέξουν στην υπόθεση τη δικαιοσύνη, ζητώντας τη δικαστική απαγόρευση του Λεξικού. Ετσι, ο υπερβάλλων ζήλος «χάλασε τη συνταγή», ποινικοποιώντας ένα θέμα που είχε σχεδιασθεί απλώς για σκληρή δυσφήμιση του λεξικού. Η δικαστική, μάλιστα, «προσωρινή διαταγή» απαγόρευσης «της διάθεσης και πώλησης» του Λεξικού το μετέτρεψε σε μείζον θέμα, στο ζήτημα κατά πόσον μπορούμε να ανεχθούμε στην Ελλάδα της καμπής προς τον 21ο αιώνα να ασκείται λογοκρισία στους επιστήμονες και στο έργο τους, πράγμα που ρητά απαγορεύει το Σύνταγμά μας. Για την αντιμετώπιση αυτού του σοβαρού θέματος ξεσηκώθηκε και συμπαραστάθηκε θερμά και ανυπόκριτα ένας ολόκληρος κόσμος δημοσιογράφων, επιστημόνων, νομικών, πνευματικών ανθρώπων, εκδοτών, καλλιτεχνών, αλλά και απλών ανθρώπων που είδαν να θίγονται κατακτημένες ελευθερίες της δημοκρατίας μας από ανθρώπους που καπηλεύονται το θέμα του Λεξικού για προσωπικό τους όφελος.
Οι γνωστοί - άγνωστοι
Με όλον αυτό τον σάλο, η προσωποποίηση της χολής και του φθόνου, ο κ. Μαρωνίτης υπέστη καταπληξία (σοκ). Στην αρχή τσιμπιόταν να καταλάβει τι συμβαίνει. Για ένα διάστημα έχασε τη μιλιά του. Βεβαίως δεν συμμετείχε σε καμιά δημόσια διαμαρτυρία επιστημόνων, διανοουμένων κ.ά. Ο «Κύριος» Πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ) έλειπε, λέει, στο εξωτερικό, έτσι η «ασώματος κεφαλή» του ΚΕΓ προέβη (συρόμενη) σε μια σιβυλλική ανακοίνωση με την οποία καταδίκαζε μεν τις ακρότητες και τις υπερβολές, αλλά τόνιζε με έμφαση ότι «παραμένει το ζήτημα των ευθυνών του κ. Μπαμπινιώτη στη διαμόρφωση αυτού του απαράδεκτου κλίματος»! Σοβαρή και καθαρή θέση αντάξια ενός επίσημου ιδρύματος για τη γλώσσα! Από κοντά κι ο κ. Αντιπρόεδρος (his master's voice), ο κ. Καζάζης βγήκε από την πρώτη κιόλας μέρα (με τον βουλευτή Παπαγεωργόπουλο ψευδολογούντα ότι τάχα είμαι σύμβουλος του Αρσένη... , με τον πολιτευτή Ασπασίδη να ενσαρκώνει το έθνος, με οπαδούς ομάδων να εμφανίζονται σαν εμβριθείς μελετητές του Λεξικού κι από δίπλα ένα πλήθος άλλων αγανακτισμένων πολιτικών και πολιτών) να καταδικάσει κι αυτός το Λεξικό. Σιγά-σιγά, όταν ηρέμησαν τα πράγματα, έσκασε μύτη και ο κ. Μαρωνίτης. Μίλησε επιτέλους για να πει και να πράξει αθλιότητες. Να καταδικάσει αφ' υψηλού, με το γνωστό ανευθυνοϋπεύθυνο στυλάκι του, τις υστερίες των άλλων, τον πακτωλό των χρημάτων (ο συγγραφέας του έργου, ας σημειωθεί, δουλεύοντας χρόνια για το Λεξικό δεν έχει πάρει μέχρι σήμερα ούτε μία δραχμή!...) και, πάνω απ' όλα, να υποχρεώσει τους «υποτελείς» του στο Δ.Σ. του Κέντρου σε «ομόφωνη δήλωση» που με αποκηρύσσουν μετά βδελυγμίας ως διασχιστή της ενότητας του Κέντρου κ.λπ. (ύφος ανακοινώσεων τοπικών συνδικαλιστικών συλλόγων της σταλινικής περιόδου).
Οι «προοδευτικοί» διανοούμενοι
Και λίγο-λίγο άρχισε να εκχύνει ο κ. Μαρωνίτης τη γνωστή σε όλους χολή του και να φέρνει στο φως όσα τον πείραξαν σώψυχα στην υπόθεση του Λεξικού. Γιατί να έρθει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, πρώην πρωθυπουργοί, τόσοι υπουργοί και βουλευτές, τόσοι πνευματικοί άνθρωποι και επιστήμονες κ.λπ. στην παρουσίαση του Λεξικού μου! (Στον κ. Μαρωνίτη δεν προσέρχεται, ως γνωστόν, ποτέ κανείς για τους εξής πενήντα λόγους. Πρώτον, γιατί δεν γράφει ποτέ τίποτε! Δεύτερον,...). Γιατί να λέγεται «Κέντρο Λεξικολογίας» η εκδοτική εταιρεία που εξέδωσε το Λεξικό! (Ενα είναι το Κέντρο! Το Κέντρο του Μαρωνίτη). Γιατί να είναι ιδιωτική Εταιρεία! (Επρεπε να περιμένω το Κράτος για να εκδώσω το Λεξικό μου ή να βρω κι εγώ τα εκατομμύρια που απομυζά από το Ελληνικό Κράτος το Κέντρο, για να πληρώνονται τα «υπηρεσιακά ταξίδια» του κ. Προέδρου και των γλωσσικών εταίρων του εντός και εκτός Ελλάδος). Ως γνήσιος «δημοκράτης» που μουγγάθηκε όταν έπρεπε να μιλήσει βγήκε εκ των υστέρων να καταδικάσει (βεβαίως) την άστοχη ενέργεια των ασφαλιστικών μέτρων. Προσέξτε όμως τι απασχολεί τον «προοδευτικό» διανοούμενο: η αναποτελεσματικότητα της απαγόρευσης! Δεν εφαρμόστηκε σωστά, ρε παιδί μου. «Λοιπόν, μετά και παρά την απαγόρευση, προς χλεύη και εξευτελισμό της, το Λεξικό εξακολουθεί να βρίσκεται στις προθήκες όλων σχεδόν των βιβλιοπωλείων και να μοσχοπουλιέται», γράφει ο κ. Μαρωνίτης. Στενοχωρείται δηλ. και βάζει ιδέες σε Εισαγγελείς... που δεν προχώρησε το δικαστήριο σε κατάσχεση του Λεξικού (από βιβλιοπωλείο σε βιβλιοπωλείο και από σπίτι σε σπίτι...) και δεν εφαρμόστηκε αυστηρά η απαγόρευση, αφού «εξακολουθεί να βρίσκεται στις προθήκες όλων σχεδόν των βιβλιοπωλείων» (φανταστείτε τι ποδαρόδρομο έχει κάνει ο άνθρωπος, ελέγχοντας την πιστή εφαρμογή της απόφασης) και «να μοσχοπουλιέται» (ρωτάει και τους βιβλιοπώλες για τις εισπράξεις ο άνθρωπος με το αδιάβροχο και τα μαύρα γυαλιά...). Ε, λοιπόν, δεν είναι αυτό πνευματική κατάντια και συμβιβάζεται ένας τέτοιος χαφιεδισμός με το αγωνιστικό παρελθόν του κ. Μαρωνίτη; Δεν πρόκειται όμως για αναποτελεσματικότητα της προσωρινής διαταγής για να ηρεμήσετε, κ. Μαρωνίτη. Η ίδια η απόφαση αναφερόταν μόνο στα λεξικά που δεν είχαν ακόμη διατεθεί από τον εκδότη πράγμα που τηρήθηκε όχι στα λεξικά που βρίσκονται ήδη στα πρακτορεία διακίνησης του βιβλίου και στα βιβλιοπωλεία. (Στο βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη λ.χ. αρνήθηκαν να πουλήσουν λεξικό στη Βασίλισσα Σοφία το είδαμε στην Τηλεόραση «γα λόγους που της εξήγησαν», ότι ήταν δηλ. απαγορευμένο... Διεθνής ξεφτίλα!).
Φθόνος και ενοχή
Το πρόβλημα του κ. Μαρωνίτη είναι διττό. Πρώτον (κύρια πηγή φθόνου εναντίον μου), δεν κατάφερε στα εβδομήντα του χρόνια να αφήσει πίσω του κάτι σημαντικό στην επιστήμη της κλασικής φιλολογίας πέρα από τις παρα-μετα-φράσεις ορισμένων ραψωδιών του Ομήρου (σαν να είχαμε ανάγκη να διαβάζουμε τον Μαρωνίτη αντί για τον Ομηρο!...). Αναλώθηκε σε επιφυλλίδες και επι-θέσεις και στα (πολύ χαρακτηριστικά για τον άνθρωπο) «απολίτιστα μονοτονικά» του. Ετσι δεν έχει τη λεβεντιά να αναγνωρίσει τη σπουδαιότητα ή να βγάλει έστω από το στόμα του έναν καλό λόγο για το Λεξικό που έκανε έναν Κριαρά, με το βάρος που έχουν τα λόγια ενός αληθινού επιστήμονα που ασχολείται χρόνια με τη λεξικογράφηση της Ελληνικής, να το χαρακτηρίσει «έργο θαυμαστό» («Τα Νέα», 24 Ιουνίου). Το δεύτερο πρόβλημα του κ. Μαρωνίτη (άλλη σημαντική πηγή φθόνου) είναι ότι προΐσταται από το 1994 (χωρίς να έχει καμιά επιστημονική σχέση με την επιστήμη της γλώσσας) του μόνου επίσημου κρατικού Κέντρου για την ελληνική γλώσσα. Αυτό το Κέντρο έχει και Λεξικογραφικό Τμήμα (προΐσταται ο κ. Καζάζης, κλασικός φιλόλογος κι αυτός, άσχετος με την επιστήμη της γλωσσολογίας). Αυτό το Τμήμα σε στιγμές ευφορίας πνευματικής, εξήγγειλε και την έκδοση λεξικών! Αυτοί, λοιπόν, που δεν μπόρεσαν ακόμη να «τυπώσουν» ένα έτοιμο λεξικογραφικό υλικό (το Α που άφησε έτοιμο ο μακαρίτης Α. Γεωργακάς)· αυτοί που είναι βέβαιο ότι πάνε θυμηθείτε την ώρα που το λέω για μια δεύτερη περίπτωση «Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών», αφού κότσια (οργάνωση, ανθρώπους, δυνατότητα επίβλεψης, και, πάνω απ' όλα, γνώσεις) για τη σύνταξη του υπόλοιπου Λεξικού δεν έχουν· αυτοί είναι που υπέστησαν πανικό με το Λεξικό μου και την απήχηση που είχε στον κόσμο και βάλθηκαν (Μαρωνίτης και Καζάζης) να το διαβάλουν. Πήρε φόρα ο κ. Πρόεδρος που δεν είχε έως τώρα μιλήσει, να γράφει συνεχώς εναντίον μου, να πετάει λάσπη σε εκπομπή τηλεοπτική (οικοδεσπότης ο κ. Ραφαηλίδης) με ψεύδη και στρεβλώσεις των προθέσεων και της δουλειάς μου, να οργανώνει «ομόφωνες αποφάσεις» εναντίον μου και τέτοια. Πληρώνω δηλ. με τις αντιδράσεις εναντίον του Λεξικού μου τις ενοχές του κ. Μαρωνίτη για τις παραλείψεις, την ανεπάρκεια και την ανικανότητά του να κάνει κάτι σημαντικό στο Κέντρο που του εμπιστεύθηκε η Πολιτεία και με τα εκατομμύρια (γύρω στα 400 εκατομμύρια, όπως πληροφορούμαι) που δίνονται στο Κέντρο από τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Παιδείας. Με άλλα λόγια ο Μαρωνίτης δεν μπόρεσε να αντέξει την αναπόφευκτη σύγκριση.
Οι φίλοι και οι «φίλοι»
Έτσι συνέβη και το πρωτοφανές γεγονός να υπάρξουν αντιδράσεις κι όταν ακόμη θέλησα να ευχαριστήσω δημόσια λ.χ. τον (ιδεολογικά και γνωσσολογικά αντίπαλό μου και στενό φίλο του κ. Μαρωνίτη) καθηγητή κ. Φ. Χρηστίδη, γιατί είχε το θάρρος να γράψει (στην «Καθημερινή», 31/5/98) «Αυτό που συμβαίνει με την απαγόρευση του λεξικού Μπαμπινιώτη, είναι ότι μ' έναν τρόπο πολύ ωμό, αμφισβητείται μια βασική αρχή της λεξικογραφίας: ότι καταγράφονται πιστά και ψυχρά όλες οι σημασίες των λέξεων, ασχέτως αν ενοχλούν ή όχι. Ετσι φτιάχνεται το λεξικό, αλλιώς η εικόνα που δίνεται για μια γλώσσα είναι ψευδής». Η έκφραση ευχαριστιών, που θεώρησα υποχρέωσή μου, εμφανίστηκε ως διχαστική υπονομευτική κίνηση της ενότητας του Δ.Σ. του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας! Εξίσου «διχαστική» ήταν και η αναφορά μου και οι ευχαριστίες μου στον καθηγητή κ. Νάσο Βαγενά που δήλωσε στην «Καθημερινή» (26/5/98) «Ολη αυτή η ιστορία των αντιδράσεων στο λήμμα του Λεξικού του κ. Μπαμπινιώτη μου φαίνεται απίστευτη». Απέναντι στις ειλικρινείς αυτές ευχαριστίες μου, οι δύο συνάδελφοί μου (ακόμη και ο φίλος κ. Βαγενάς) υπέγραψαν ένα κατάπτυστο κείμενο-ανακοίνωση του Κέντρου γραμμένο «δια χειρός Μαρωνίτη» (;) που μιλάει για ανακρίβειες και λάθη του Λεξικού μου (λες και είναι δυνατόν στα 3.000.000 λέξεις-τύπους που γεμίζουν τις 2.060 σελίδες του Λεξικού να μην υπάρχουν παροράματα, ελλείψεις, αστοχήματα κ.λπ. για τα οποία μιλώ και ο ίδιος στον Πρόλογο του Λεξικού). Αν είχε φιλότιμο ο Μαρωνίτης, θα έπρεπε με την απαράδεκτη συμπεριφορά του σε ένα τέτοιο μείζον γλωσσικό θέμα και με το μηδενικό έργο που έχει επιτελέσει επί 4 χρόνια στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας να έχει παραιτηθεί. Αντ' αυτού φρόντισε ο πανταχού απών ιπτάμενος καθηγητής του Κολωνακίου να εξασφαλίσει την ανανέωση της θητείας του, αρκετούς μήνες πριν από τη λήξη της, από τον τότε υπουργό κ. Γ. Παπανδρέου. Είναι, ωστόσο, χαρακτηριστικό ότι κολοσσιαία προγράμματα για τη γλώσσα (της τάξεως δισεκατομμυρίων) αντί να ανατίθενται στο μαρωνίτειο Κέντρο ανατίθενται σε μεμονωμένους πανεπιστημιακούς από προφανή έλλειψη εμπιστοσύνης στις «ικανότητες» του κ. Μαρωνίτη και των περί αυτόν. (Αν προκληθώ θα σχολιάσω σε προσεχές κείμενό μου το έργο που έχει παραγάγει το Κέντρο Μαρωνίτη σε σχέση με τις μεγαλόστομες εξαγγελίες του, για να αντιληφθεί ο κόσμος με ποιον τρόπο υποστηρίζεται η ελληνική γλώσσα από αυτό το Κέντρο).
Το έχω ξαναγράψει: το να απαντάς στον Μαρωνίτη είναι και ηθική και ψυχική φθορά. Ωστόσο, αναγκάστηκα να υποστώ αυτή τη δοκιμασία και δηλώνω ότι θα επανέλθω αν χρειαστεί δριμύτερος, για να ξεσκεπάσω για άλλη μια φορά τι παιχνίδια παίζονται από μερικούς ψευτοδημοκράτες τύπου Μαρωνίτη που δεν διστάζουν να συνεργάζονται με οποιοδήποτε κόμμα βρίσκεται στην εξουσία, με μόνο κριτήριο την εξυπηρέτηση στενών και ιδιοτελών προσωπικών τους συμφερόντων.
Είχε γραφεί το κείμενό μου για τις επιθέσεις στο Λεξικό, όταν πληροφορήθηκα την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων η οποία «διατάσσει από κάθε μελλοντική ανατύπωση ή έκδοση καθώς και από όσα αντίτυπα δεν έχουν διατεθεί στο αναγνωστικό κοινό [...] την απάλειψη από το λεξικό [...] του λήμματος «Βούλγαρος 2. (καταχρ.-υβριστ.)...» με απειλή «προσωπικής κράτησης ενός (1) μηνός» του συγγραφέα και με απειλή «χρηματικής ποινής δύο εκατομμυρίων (2.000.000) δραχμών» στον συγγραφέα και στον εκδότη «ως μέσον αναγκαστικής εκτελέσεως της αποφάσεως».
Ως Ελληνας πολίτης δηλώνω ότι θα σεβαστώ την απόφαση του δικαστηρίου, ενώ παράλληλα θα συνεχίσω να αγωνίζομαι με όσα μέσα μου παρέχει η Δικαιοσύνη της χώρας μας για να ληφθεί μια τελεσίδικη απόφαση που θα διασφαλίζει σύμφωνα με τις επιταγές του Συντάγματος το δικαίωμα του επιστήμονα, το δικό μου και κάθε άλλου, να εκφραζόμαστε ελεύθερα στον χώρο της επιστήμης μας.
Θα πρέπει να αισθάνεται «υπερήφανος» ο πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγ. κ. Μιχ. Σταθόπουλος, ο μόνος νομικός που εστήριξε με εκτενές δημοσίευμά του στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» (15 Ιουνίου) την άσκηση λογοκρισίας στην επιστήμη, υπερήφανος γιατί ο δικαστής που εξέδωσε την καταδικαστική απόφαση στο σκεπτικό της απόφασής του στηρίχτηκε (με παραπομπή στο δημοσίευμα του Σταθόπουλου) σε μόνες τις «γλωσσολογικές απόψεις» του κ. Σταθόπουλου για το τι πρέπει να περιέχει ένα καλό λεξικό, ποιες λέξεις πρέπει να μπαίνουν και ποιες όχι κ.ο.κ.
Αγνόησε, βεβαίως, ο δικαστής και ορθώς τις σαθρές νομικές απόψεις του κ. Σταθόπουλου, στις οποίες απάντησε με ισχυρά νομικά επιχειρήματα ο επίκ. Καθηγητής της Νομικής κ. Στέλ. Σταματόπουλος («Ελευθεροτυπία», 27 Ιουνίου).